Skip to main content
Tag

overheid

Internet of Things congres: IoT vraagt om waakzaamheid

By LezingenNo Comments

Tijdens het Internet of Things congres in het Mercure City Hotel in Amsterdam ging Danny Mekic’ (NewTeam Partner & technologie-expert) afgelopen dinsdag in discussie met Marino Strik van NXP Semiconductors en Leo van der Putten van Clickey over de voor- en nadelen van het verbinden van voorwerpen uit ons leven met het internet. Een centraal thema tijdens dit congres was dat, door de toenemende mate van technologische verbinding moet de vraag gesteld worden of we nog wel de baas zijn over ons eigen leven. Danny Mekic’ zette de toon door te stellen dat hoe slimmer de technologie is waar we ons mee omringen, hoe dommer wij zelf worden.

Slimme technologie maakt ons dom — Danny Mekic’

Bovendien blijkt vaak niet duidelijk wat de bedoelingen zijn van de verschillende partijen die de chips in onze Internet of Things-apparaten beheren, en de bedrijven die data verzamelen uit bijvoorbeeld de zelfrijdende auto of ons gezondheidsdossier. Is het wel wenselijk om grote, Amerikaanse beursgenoteerde bedrijven er met zo veel informatie vandoor te laten gaan? Danny Mekic’ ziet hierin een rol voor de overheid. Naar zijn mening moet de overheid meer afstand nemen van deze ontwikkelingen door restricties op nieuwe technologieën tot een minimum te beperken, terwijl waarborgen voor grondrechten van burgers worden gemaximaliseerd.

Ook waarschuwt hij dat het belangrijk is dat commerciële organisaties in het technologische landschap door de overheid gedwongen moeten worden om transparant te zijn in hun omgang met de verzamelde data. De keuze van het individu om al dan niet in hun digitale databases te worden opgenomen is volgens hem essentieel om te voorkomen dat de mens slaaf wordt van technologie. Ook pleit hij voor een verplichte waarschuwing wanneer algoritmen aan het werk zijn, bijvoorbeeld bij persoonlijke zoekmachineresultaten op het internet of bij boekingssites van reizen die sommige gebruikers meer en anderen minder laten betalen, omdat het lang niet altijd duidelijk is voor gebruikers dat er met hun profiel kan worden gediscrimineerd.

Kortom: hoewel er ontzettend veel innovatieve en positieve mogelijkheden in het verschiet liggen, is het belangrijk een vinger aan de pols te houden, aldus Danny Mekic’.

Schuld cadeau voor je kids (opiniestuk nrc.next)

By Actualiteiten, Nieuws uit eigen keuken, OpinieNo Comments

NewTeam-partner Danny Mekic’ schreef vandaag in nrc.next: Nederland heeft een staatsschuld van 400 miljard euro. Wie nu protesteert tegen bezuinigingen, zadelt zijn kinderen straks op met schulden.

Vijftien jaar geleden hadden mijn ouders voor het eerst een gesprek over een financieel thema in mijn bijzijn. Het was een gesprek in aanloop naar de jaarlijkse vakantie, in de maanden durende periode van voorpret, zoeken naar de goedkoopste vliegtickets en nadenken over activiteiten ter plekke.

Uit het gesprek bleek dat mijn werkende vader en arbeidsongeschikte moeder geld leenden van de bank om de jaarlijkse zomervakantie te kunnen betalen. De rest van het jaar waren ze bezig met het aflossen van de lening en zodra dat gelukt was, na ongeveer elf maanden, kon de lening opnieuw aangevraagd worden voor de volgende vakantie. Het ging om duizenden euro’s, een astronomisch bedrag. Met jaren van bezuinigingen is het ze gelukt om het geleende geld los te laten en zelf de vakanties te bekostigen.

Ondertussen in het Catshuis: gaan we 2, 3 of 4 procent van de Nederlandse begroting bijlenen? Even verderop vraagt de Partij van de Arbeid zich af of we überhaupt moeten bezuinigen: kunnen we niet beter wachten tot de economie weer aantrekt? Met moeite blijf ik op mijn stoel zitten. Al jaren. Wachtend op een aantrekkende economie.

Bij de BV Nederland gaat intussen een alarmsignaal af. Vorige week bereikte de Nederlandse staatsschuld het recordbedrag van 400 miljard euro, die stijgt met 3,3 miljoen euro per uur. De 403 miljard euro komt in zicht. Iedere Nederlander heeft via de staatsportemonnee een schuld van ruim 25.000 euro en het ergste nog: we lijken dat normaal te vinden.

Met die bedragen in het achterhoofd denk ik terug aan de vakantieschuld van mijn ouders, het unheimische gevoel dat ik bij de geleende vakanties had en de moeite die het ze gekost heeft om weer een positief saldo op te bouwen. Wat zou je doen als je morgen inlogt op internetbankieren en het bedrag 24.124 euro in een rode kleur afgebeeld wordt? Wacht je dan met handelen tot het beter gaat met je persoonlijke economie? Slechts weinig mensen kunnen en zullen zich laten verleiden voor dergelijke triple A-passiviteit.

Waar we in privésituaties meteen bezuinigen, maken massale protesten en zorgen in de samenleving eenzelfde optreden van de regering onmogelijk. Dit contraproductieve ondergangsgedrag toont angsten over de mogelijke definitieve inperking van de verzorgingsstaat of verhoging van de belastingen. Daarmee dwingt het de discussies doorgaans op de handrem. Waarom neemt de regering die zorgen niet weg?

Bezuinigingen of belastingmaatregelen moeten worden voorzien van een houdbaarheidsbijsluiter om zo het tijdelijke karakter van maatregelen te benadrukken. Zo moet erin staan wanneer de wet ophoudt te bestaan of bij welke veranderde economische omstandigheden de wet weer wordt afgeschaft, of zelfs wordt omgezet in een investering. Zo worden veel maatregelen redelijk én geplaatst in een langetermijncontext.

Want één ding is duidelijk: we kunnen niet wachten met bezuinigen tot de economische crisis is overgewaaid, want we weten niet of en wanneer dat zal gebeuren. En 400 miljard euro schuld of meer geef je je kinderen niet cadeau.

Video: Danny Mekić over privacy. “Wat is privacy?”

By BeschouwingOne Comment

Vrijdag 9 maart 2011 was NewTeam-partner Danny Mekić te gast op de Haarlemse middelbare school Het Mendelcollege, daarmee in de voeten tredende van o.a. minister Jan-Kees de Jager. Danny sprak met de leerlingen over ondernemerschap, de overheid en innovaties in het bedrijfsleven. Door de onverwachte aanwezigheid van een vleugel –Danny speelt graag piano– kwam het laatste onderwerp, privacy, te vervallen.

Danny heeft een video opgenomen voor de leerlingen van het Mendelcollege, over privacy:

Steeds meer slachtoffers bankfraude internetbankieren

By Actualiteiten, TelevisieNo Comments

Fraude bij internetbankieren is het afgelopen jaar schrikbarend toegenomen. Miljoenen euro’s verdwijnen en het einde lijkt niet in zicht. Nieuwsuur maakte een reportage, met een bijdrage van onze internetexpert Danny Mekic’:

Mekic’: “Je ziet dat mensen steeds vaker waarschuwingen op hun beeldscherm krijgen. Op het moment dat je als consument dat hele dag waarschuwingen op je beeldscherm krijgt -en iedere psycholoog weet dat-, dan werkt dat na verloop van tijd niet meer.

Met name in de Tweede Kamer, maar ook bij de ministers en de verschillende departementen die hier over gaan, heeft niet iedereen de technische kennis om dit vraagstuk goed te kunnen beoordelen. En ik heb zelf het idee dat we in Nederland nog steeds te weinig internetrechercheurs hebben en dat er op het gebied van internet vanuit de overheid te weinig budgetten worden vrijgemaakt. Want we zijn de afgelopen tien jaar in een steeds meer digitaliserende samenleving terecht gekomen, terwijl als je ziet wat er met de politiebudgetten gebeurd is, die zijn eerder omlaag gegaan vanuit de overheid, dan omhoog. Terwijl we in wezen een tweede wereld erbij hebben gekregen: het is niet meer alleen blauw op straat, het is nu ook blauw op internet waar we als consumenten baat bij hebben.”

Technisch is het mogelijk het internetbankieren beter te beveiligen, maar daar kiezen de banken niet voor.

Mekic’: “Het probleem is vooral dat als één bank dat nu wil gaan doen, dat al die investeringen nu door die ene bank gedragen moeten worden én dat de consument denkt: ja wacht even, twee pincodes en een vingerafdruk, bij de buurman kan ik gewoon met een smsje inloggen. Dan raak je als bank misschien je klant kwijt. Dat willen banken niet, daarom moet de branche gezamenlijk dit soort dingen gaan doen. Maar dat is lastig in een tijd van economische crisis waarin dergelijke innovatiebudgetten worden teruggebracht.”

De Gelderlander: “Beveiliging internet hangt met plakband aan elkaar”

By ActualiteitenNo Comments

Één instantie die de beveiliging op internet controleert, bestaat niet, maar heeft ook geen zin, zeggen deskundigen. De overheid moet het heft in eigen hand nemen.

Jurist en internetdeskundige Danny Mekic’ (NewTeam) vindt het ‘krankzinnig’ dat de overheid dat niet al lang zo heeft geregeld. “Het is een primaire taak van de overheid om de privégegevens van burgers te beschermen. Veiligheid moet geen los thema zijn, maar een uitgangspunt voor alles wat de overheid doet.” Maar ook nu nog worden volgens hem de gaten gedicht en wordt er niet nagedacht over een fatsoenlijk veiligheidssysteem. “De overheid zou daarin voorop moeten lopen.” Maar het tegengestelde is het geval, vindt Mekic’. “Kijk naar het gestuntel rondom de OV-chipkaart of de mislukte site crisis.nl .”

Lees verder op de website van De Gelderlander

EenVandaag: Wederom slecht beveiligde overheidswebsite

By Actualiteiten, Nieuws uit eigen keukenNo Comments

Het ambtelijke informatie- en managementsysteem van de Provincie Noord-Holland was tot vanavond met een standaard wachtwoord voor iedereen toegankelijk. Het is de zoveelste keer dat het slecht gesteld is met de ICT en de veiligheid van overheidssites.

Hero Brinkman, Tweede Kamerlid en lid van Provinciale Staten namens de PVV, kwam bij toeval achter ‘de open deur’. Het systeem, BABS (Bestuurlijke Activiteiten Bewakingssysteem), is via internet toegankelijk. Op het systeem kunnen agenda’s worden aangepast en ook (geheime) documenten worden opgevraagd en toegevoegd.

In de handleiding van BABS valt te lezen dat het standaard wachtwoord ‘welkom’ is. De meeste ambtenaren hebben dat niet gedaan. Internetexpert Danny Mekic’ (NewTeam) noemt het ongelooflijk dat een standaard wachtwoord op zo’n systeem zit. Hij vindt dat de overheid veel te laks is.

Ook andere provincies en de landelijke overheid maken gebruik van BABS, maar onduidelijk is of die sites op dezelfde manier te benaderen waren met een standaard wachtwoord.

De provincie heeft het systeem tijdelijk offline gehaald.

sitestat

Nu.nl: Controleer internetverkeer met overheid

By Actualiteiten, Nieuws uit eigen keukenNo Comments

Door een hack bij Diginotar zijn overheidswebsites mogelijk onveilig geweest. Twee experts leggen uit hoe het precies zit en waarschuwen: “Controleer de recente communicatie met de overheid.”

Diginotar en vergelijkbare bedrijven geven certificaten uit waarmee de betrouwbaarheid van websites gegarandeerd moet worden. Na een hack werden valse certificaten uitgegeven waardoor privacygevoelige informatie afgetapt kan zijn. De Nederlandse overheid maakte ook gebruikt van Diginotarcertificaten en is inmiddels overgestapt op andere certificaten of doet dit in de nabije toekomst. Het OM en OPTA doen onderzoek naar de zaak.

Ot van Daalen, directeur van digitale burgerrechtenbeweging Bits of Freedom (BoF) en ICT- en internetexpert, NewTeam-partner Danny Mekic’ leggen tegenover NU.nl uit wat de hack nu precies in houdt, wat de functie van certificaten is en wat de gevolgen zijn.

Lees hier het artikel.

Het is crisis bij rampensite Crisis.nl

By Actualiteiten, Onderzoek, Opinie, Social MediaNo Comments

Vandaag verscheen onderstaand opiniestuk van de hand van NewTeam-partner Danny Mekić in nrc.next (p. 19):

Het is crisis bij rampensite Crisis.nl

Een tonnen kostende website wordt weggegooid, zonder dat deze ooit goed gefunctioneerd heeft. En niemand heeft de leiding.

Sluit ramen en deuren, schakel mechanische ventilatiesystemen uit en zet radio of tv aan op de aangewezen rampenzender. In geval van een crisis of ramp heeft onze overheid een belangrijke taak in het informeren en beschermen van haar burgers. Op het moment dat er bij een brand giftige stoffen vrijkomen of er sprake is van een terroristische dreiging, is het van het grootste belang om de instructies van de veiligheidsdiensten op te volgen.

Steeds meer Nederlanders verkiezen om verschillende redenen internet boven radio en televisie voor het consumeren van informatie. Internet maakt informatie niet alleen sneller en makkelijker toegankelijk, maar ook concreter: door tijdens een ramp te vragen naar iemands postcode kunnen ook hele specifieke instructies worden verstrekt, in iedere gewenste taal. Ook het sociale aspect van internet verrijkt de informatievoorziening want tijdens een ramp kan makkelijk informatie en hulp gevonden worden bij vrienden, collega’s en buurtgenoten via sociale media als Twitter, Hyves en Facebook.

Dat sociale media een belangrijke rol kunnen spelen ten tijde van crises werd duidelijk tijdens de recente protesten in de Arabische wereld, waarbij Facebook en Twitter intensief werden gebruikt om met de buitenwereld en met mede-opstandelingen te communiceren. Het gebruik van sociale media tijdens de Arabische Lente was erg effectief als het ging om de snelheid, toegankelijkheid en impact. Tv en radio hobbelden daar structureel achteraan.

Om in Nederland aan de digitale informatiebehoefte te kunnen voldoen tijdens crisissituaties, introduceerde de Rijksoverheid in 2005 de website crisis.nl. Op de website staat te lezen dat ‘crisis.nl bij een ramp (…) wordt vervangen door een pagina met actuele informatie over de ramp’, en daarmee het digitale alternatief voor de analoge radio en tv moet vormen. Een verstandig besluit van de Rijksoverheid waarmee een belangrijke behoefte in de samenleving wordt erkend en bevredigd, als de website tenminste te bereiken is als hij wordt ingezet. Maar crisis.nl faalde al bij de officiële opening: na 500.000 bezoeken (1 op de 24 Nederlandse internetters kwam een keer langs) raakte de website overbelast. Ook werden de ontwikkelingen rondom sociale media, waar bijna alle Nederlandse internetters gebruik van maken, compleet genegeerd: het project was bij de lancering al verouderd.

Dat was zes jaar geleden en de afgelopen jaren heeft het internet grote ontwikkelingen doorgemaakt. Dat geldt echter niet voor crisis.nl, dat ook ná de lancering met problemen bleef kampen: in 2007 werd de rampensite omver geblazen toen een grote storm over ons land raasde, gedurende de recente brand in Moerdijk was de website urenlang onbereikbaar en ook tijdens de grote Amsterdam havenbrand, afgelopen februari, liet crisis.nl het afweten. Juist op cruciale momenten liet de website burgers in de steek. En van de onmisbare koppelingen met sociale media is anno 2011 nog steeds geen sprake.

Na deze en andere incidenten met de site beloofde het kabinet beterschap. Minister Opstelten (Veiligheid en Justitie, VVD) hekelde afgelopen januari de onbereikbaarheid van de site: ,,Dat kan niet en dat moet niet. Dat gaan wij gewoon verbeteren.”

Vervolgens bleef het stil rondom het project. Om het stilzwijgen te doorbreken, diende de NOS een WOB-verzoek (Wet Openbaarheid van Bestuur) in en dat leidde tot interessante inzichten, zo bleek uit het NOS Journaal van afgelopen maandag. Uit documenten die de NOS heeft verkregen blijkt dat het consequent falende crisis.nl in de eerste drie jaar een slordige half miljoen euro te hebben gekost. Welke kosten in de jaren daarna zijn gemaakt is onduidelijk. Ook heeft de omroep geen antwoord gekregen op de vraag of de site is getest op grote aantallen bezoekers. Dat is opmerkelijk omdat in 2007 in antwoord op Kamervragen van oud-SP-parlementariër Arda Gerkens nog werd gesteld dat er regelmatig stresstesten worden uitgevoerd. De meest opmerkelijke bevinding van de omroep is misschien nog wel dat er binnen de betrokken ministeries grote onduidelijkheid blijkt te bestaan omtrent het project: betrokkenen melden dat veel afspraken niet schriftelijk zijn vastgelegd maar mondeling worden gemaakt en dat het volkomen onduidelijk is wie de leiding over het project heeft.

De crisis bij Crisis.nl lijkt compleet, nu uit niet-officieel door de NOS verkregen stukken blijkt dat er helemaal geen verbeteringen doorgevoerd gaan worden aan de website, zoals Opstelten beloofde. In plaats daarvan wordt de tonnen kostende website, zonder dat deze ooit goed gefunctioneerd heeft, weggegooid en eind dit jaar, met alle kosten van dien, vervangen door een gloednieuwe. Was het zo slecht gesteld met de site, dat deze niet verbeterd kón worden? En wordt dit het volgende falende IT-project van onze overheid, of trekt ze de stoute schoenen aan en laat ze zich onverwacht van haar innoverende kant zien?

-Danny Mekić

Beluister het opiniestuk als podcast:

Aanvullende informatie bij het opiniestuk:

Eind dit jaar wordt de vernieuwde cirsis.nl gelanceerd. Dat bevestigt een woordvoerder van het ministerie van Veiligheid en Justitie nadat de NOS over de website berichtte.

De in 2005 gelanceerde website, die is bedoeld om burgers te informeren tijdens grote rampen, bleek niet goed te functioneren. Bij de brand bij Chemie-Pack in Moerdijk was de site een uur uit de lucht. In 2007 was de site tijdens een grote storm onbereikbaar. Volgens de NOS, die inzage heeft gekregen in interne stukken van het ministerie, heeft de ontwikkeling en hosting van crisis.nl ten minste een half miljoen euro gekost.

De nieuwe website wordt volgens het ministerie stabieler en biedt ook integratie met sociale media.

Meer informatie over dit onderwerp:

Verklikken als panoptisch instrument?

By BeschouwingOne Comment

Door Karsten Meijer:

Harrie Timmerman speelde in 2004 een belangrijke rol in het naar buiten brengen van de misstanden van de Schiedammer parkmoord. Als politieambtenaar ontdekte hij dat de veroordeelde de moordenaar niet kon zijn. Nadat intern aankaarten niets opleverde, stapte hij naar Netwerk. Dit leidde uiteindelijk tot het oppakken van de dader en de vrijlating van de onterecht veroordeelde. Voor Timmerman was het gevolg minder gunstig. Zijn contract bij de politie werd niet verlengd, hij mocht geen contact opnemen met collega’s en hij werd wegens een levensbedreigend hoge bloeddruk opgenomen in het ziekenhuis. [1]

Er bestaat in Nederland een opvallend verschil tussen de omgang met klokkenluiders en verklikkers in bestuurs- en stafrechtelijke handhaving. Terwijl de mogelijkheden voor burgers om te participeren in de handhaving –  bijvoorbeeld door te ‘klikken’ – groeien, worden klokkenluiders in beperkte mate beschermd. Dat klikken voor onderling wantrouwen zorgt tussen burgers is reeds een gehoord bezwaar, maar daarnaast gaat van het gebruik van klikfaciliteiten een sterk disciplinerende werking uit. Dit artikel betoogt dat die werking, om met de filosoof Michel Foucault te spreken, ‘panoptisch’ is. Deze term staat voor de disciplinerende gedaante die het strafrecht sinds de moderne tijd heeft aangenomen. In dit artikel wordt de ontwikkeling dat het klikken meer wordt aangemoedigd en meer overheidssteun krijgt in vergelijking tot het klokkenluiden in dit theoretische kader geplaatst.

Eerst wordt ingaan op de criminologische betekenis van klikken en klokkenluiden. Vervolgens wordt uiteengezet hoe de Nederlandse overheid het klikken in toenemende mate faciliteert. Dan wordt ingegaan op de beperkte bescherming die klokkenluiders genieten. Daarna wordt het perspectief verlegt naar Foucaults werk Discipline, Toezicht en Straf, waarin de ontwikkeling van het strafrecht van de middeleeuwen naar de moderne tijd wordt beschreven.

Op deze wijze bespreekt dit artikel de implicaties van de schending van privacy die het klikken met zich meebrengt. Betoogd wordt dat Foucaults analyse van toepassing is en dat van het klikken een sterk disciplinerende werking uitgaat. De conclusie luidt dat dit uiteindelijk het verlies van vrijheid van de Nederlandse burgers betekent.

Verklikkers en klokkenluiders

De criminoloog Lissenberg zet in haar afscheidsrede helder het verschil uiteen tussen klokkenluiders en klikkers. Een klokkenluider maakt informatie openbaar over de organisatie waar hij bij betrokken is of was, omdat hij iets aan een misstand wil doen. Hij doet dit in het openbaar. Een verklikker maakt eveneens informatie openbaar, maar blijft hierbij anoniem. Het is verder niet duidelijk wat hij beoogt en waarom hij anoniem wil blijven. [2] Ook anonieme bronnen van journalisten worden de laatste tijd aangemerkt als klokkenluiders. [3] Dit is volgens Lissenberg onjuist. De journalist kent namelijk wel de identiteit van de bron. Daarom zit deze activiteiten, ‘lekken’ genoemd, tussen klikken en klokkenluiden in. [4]

De term klokkenluider is een vertaling van het Engelse whistleblower van de bestuurskundige Marc Bovens. Hij pleitte begin jaren negentig al voor een wettelijke bescherming voor deze groep in Nederland. [5] De Raad van State zag daar weinig in. Hij vroeg zich af wie daar belang bij zou kunnen hebben. Op dat moment waren er immers geen klokkenluiders in Nederland. [6]

In andere landen was dit wel al een bekend fenomeen; zowel de klokkenluiders als de wettelijke bescherming van deze groep. De bescherming klokkenluiders van Nederlands verschilt daarom met de aanpak in bijvoorbeeld de Verenigde Staten en Engeland. In de VS kent men al sinds de jaren zestig klokkenluidersregelingen en Engeland trad in 1999 de Public Interest Disclosure Act inwerking.  [7]

De Duitse socioloog Simmel constateerde dat de autoriteiten sinds het begin van de twintigste eeuw steeds meer de openbaarheid hebben gezocht terwijl privé personen juist meer mogelijkheden gekregen hebben zich af te schermen van de buitenwereld en hiervan ook hebben gebruik gemaakt. [8] Lissenberg meent dat aan het begin van de eenentwintigste eeuw precies het tegenovergestelde plaatsvindt, de bescherming van de privacy van individuen neemt juist af. De geopende de klik- en meldlijnen passen haarfijn in deze ontwikkeling. [9] Het aantasten van de privacy van burgers wordt veelal gerechtvaardigd door een beroep te doen op de veiligheid, die gediend zou zijn bij extra controle en toezicht. [10] De groei van de zogenaamde controle-industrie is hier een goed voorbeeld van. De directe en indirecte werkgelegenheid werd in die sector in 2006 op 1.032.000 banen geschat, wat ongeveer 14% van de Nederlandse beroepsbevolking is. Vanwege het feit dat desalniettemin nog steeds een handhavingtekort bestond, ontstond het idee dat burgers zelf ook een handhavingsverantwoordelijkheid moeten dragen. Om dit te faciliteren zijn de overheid en ook het bedrijfsleven in toenemende mate kliklijnen gaan openen. [11]

Exemplarisch voor deze trend is Meldlijn M. (Meld misdaad Anoniem), die in 2002 in Nederland werd geïntroduceerd. Deze meldlijn geeft mensen de mogelijkheid anoniem ‘semiofficieel’ aangifte te doen. Middels een gratis telefoonnummer worden tips gegeven aan de politie, de belastingdienst en andere organisaties. In 2003 kreeg de politie ongeveer zesduizend bruikbare meldingen via Meldlijn M. en in 2007 was dat aantal gegroeid tot zeventienduizend meldingen.  [12] In 71% van die gevallen werd een vervolgactie ingesteld. [13]

De socioloog Akerström, die voortbouwt op het werk van Simmel, laat zien dat verraad een belangrijk begrip is in het denken over klokkenluiders, verklikkers en informanten. Simmel heeft betoogd dat bewaarders van geheimen een zeer kostbaar bezit hebben en daarmee speciale positie. Het naar buiten brengen van geheimen kan sociale verhoudingen dan ook ingrijpend veranderen. Degene die het geheim heeft bewaard noemt het een onthulling, degene op wie het geheim betrekking heeft noemt het verraad. [14] Vooral klokkenluiders worden getroffen  door het denken in termen van verraad. Een eerder genoemd voorbeeld is Harrie Timmerman, rechercheur in het onderzoek naar Schiedammer parkmoord, die geen contact meer mocht zoeken met zijn vroegere collega’s. Een ander voorbeeld is Fred Spijkers, die in dienst was bij defensie en niet wilde liegen tegen de weduwe van zijn omgekomen collega. Hij raakte zijn functie kwijt. [15]

Klikkers, informanten en klokkenluiders worden dus gezien als klikspanen. Het beeld bestaat dat zij verraad plegen, volgens Lissenberg. Zo komt zij tot een hiermee samenhangend gevaar van de klikmethode. Hoewel het volgens haar aannemelijk is dat de aanpak de illusie van veiligheid vergroot bij de verklikkers, vreest zij tegelijkertijd dat het onderlinge wantrouwen eveneens groeit. Het criminaliteitsbeleid is volgens Lissenberg verandert in een slachtofferbeleid. De overheid heeft bijgedragen aan het beeld dat iedereen voortdurend  het risico loopt slachtoffer te worden van criminaliteit. Lissenburg stelt dan ook dat dit beleid, in combinatie met het beeld dat van klokkenluiders en verraders bestaat, de oorzaak is van een gegroeid onderling wantrouwen tussen burgers in Nederland. Daarom valt te betwijfelen dat meldlijn M., of andere klikfaciliteiten, werkelijk bijdragen aan goed burgerschap. [16]

Lissenberg vraagt zich af waarom klokkenluiders zo slecht beschermd worden, terwijl het anonieme melden van misdaden en misstanden op zoveel aanmoediging kan rekenen van de overheid. Zij meent dat klokkenluiders met een ‘eigen-schuld-dikke-bult-mentaliteit’ worden bejegend. De eventuele ellende van hun ontslag, WAO, ziekte, verminderde inkomsten en stigmatisering hebben zij over zichzelf afgeroepen, lijkt men te denken. Terwijl verklikkers weinig riskeren met hun melding, zijn de risico’s voor klokkenluiders daarentegen vaak zeer groot. Veelal worden zij dan ook het slachtoffer van hun eigen moed. Daarom noemt Lissenberg het onbegrijpelijk dat kroongetuigen in strafzaken, ‘strafbare klokkenluiders’ volgens de minister van sociale zaken, wel een tegemoetkoming (strafvermindering) krijgen en klokkenluiders nauwelijks.

Het panopticon van Foucault

Zoals gezegd betwijfelt Lissenberg of de integriteit van burgers, overheidsfunctionarissen en politici bevorderd wordt door anonieme meldingen van vermoedens van misstanden. Anonieme tips zorgen volgens haar voor wantrouwen en dat is funest voor het creëren van omgeving die integriteit stimuleert. Naast deze aantasting van het onderlinge vertrouwen van burgers gaat er mijns inziens nog een ander gevaar uit van klikken, namelijk disciplinering. Aan de hand van het gedachtegoed van de filosoof Foucault met betrekking tot het moderne strafrecht beschrijf ik waarom klikken een disciplinerende werking heeft.

Foucault geeft een overzicht van de ontwikkeling van het strafrecht van de middeleeuwen tot de moderne tijd. Het straffen in de middeleeuwen noemt Foucault een “ceremonieel van de soevereiniteit”. Het gaat om een vorm van straffen die op het lichaam van de veroordeelde wordt toegepast. Deze toepassing vindt in het openbaar plaats, onder het toeziend oog van een menigte, terwijl de macht –  de monarch – zichtbaar is. Op deze manier gaat de straf als het ware van hem uit. [17]

Het moderne stafrecht ziet er anders uit en wordt door Foucault gekarakteriseerd aan de hand van het ‘Panopticon’. Dit is het ontwerp van een moderne gevangenis van de filosoof Jeremy Bentham. Volgens Foucault staat dit ontwerp symbool voor de bestrijding van het ‘abnormale’ in de moderne samenleving. [18]

Het panopticon is een cirkelvorming gebouw, met in het midden een toren met ramen, uitkijkend op de binnenzijde van de cirkel. Daar begeven zich gevangenen in de cellen. Die gevangenen worden volledig verlicht door een klein raampje aan de buitenzijde van de cirkel, wat het mogelijk maakt dat de bewaker de gevangen continu vanuit de toren hem volledig kan gadeslaan. De mogelijkheid dat de gevangenen ieder moment bekeken kunnen worden is cruciaal volgens Foucault: ‘Daaruit ontstaat het belangrijkste effect van de panoptica: de gedetineerde wordt bewust gemaakt van zijn permanente zichtbaarheid, waardoor de macht automatisch kan functioneren. Het toezicht, al is het discontinu, dient continu effect te hebben.’ [19]

Het bewustzijn van de gevangene dat hij voortdurend bekeken kan worden werkt disciplinerend. Op den duur ziet de gevangene de straf niet meer als extern opgelegd, maar als het ware als een automatisch gevolg op zijn handelen. Als resultaat internaliseert hij de disciplinerende werking op den duur en verwdijnt zijn neiging tot abnormaal gedrag. De grote invloed van dit effect onderstreept Foucault in het volgende citaat: ‘Een straffende macht die het hele maatschappelijke netwerk doordringt, die op alle punten ingrijpt, en die ten slotte niet wordt beschouwd als macht van sommigen over anderen, maar als onmiddellijke reactie van allen op een enkeling.’ [20]

Het is duidelijk dat het klikken en haar effecten goed passen in Foucaults schets van het panopticon. Ook bij het klikken wordt een alomvattend toezicht gecreëerd. Op ieder moment kan de eveneens onzichtbare macht, de klikker, de ander gadeslaan. Men kan ieder moment verraden worden. Hier gaat, net als bij het panopticon, een disciplinerende werking van uit.

Naast het feit dat het klikken geen bevorderende werking heeft op het onderling vertrouwen tussen burgers, worden burgers hierdoor geraakt in hun privacy. Foucault heeft de implicaties van deze aantasting laten zien. In het belangrijke constitutionele arrest  Griswold v. Connecticut is het recht op privacy in de VS in het leven geroepen. De oorsprong van privacy is vrijheid. Justice William O. Douglas schreef in de meerderheidsopinie van deze zaak dat dit recht gevonden wordt in  ”penumbras” en “emanations” van andere grondrechten die gerelateerd  zijn aan vrijheid. [21] In Nederland is artikel 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens van eenzelfde belang als Griswold v. Connecticut. Deze bepaling beschermt burgers tegen inbreuken op hun persoonlijke levenssfeer. Dat voor het genieten van vrijheid dus een sterke bescherming van privacy nodig is lijkt een gevestigde waarde in het Amerikaanse en Europese recht.

Toch lijkt de Nederlandse overheid deze waarde van ondergeschikt belang te vinden bij straf- en bestuursrechtelijke handhaving. Door het klikken op steeds meer terreinen van bestuurs- en strafrechtelijke handhaving als instrument te gebruiken zullen burgers zich in toenemende mate zichtbaar voelen voor een onzichtbare macht. Gezien de disciplinerende werking van het panoptische effect is dit een reëel gevaar voor de vrijheid van de Nederlandse burger. Dit maakt het feit dat klokkenluiders onvoldoende beschermd worden nog opmerkelijker. Meer steun voor deze groep zou kunnen resulteren in meer klokkenluiders. Dat zou betekenen dat misstanden vaker met open vizier worden aangekaart. Deze weg om handhaving mogelijk te maken lijkt een stuk minder panoptisch omdat er dan geen onzichtbare macht gecreëerd wordt. Een ander belangrijk genoemd nadeel van het klikken is een verlies van het onderling vertrouwen. Door het klikken te faciliteren en klokkenluiders nauwelijks te beschermen marchandeert de overheid met de waarden van privacy en onderling vertrouwen van burgers. Dat lijkt goed voor de handhaving op korte termijn, maar het is twijfelachtig of goed burgerschap hier bij gediend is.

Read More

Communicatie na vliegramp vertoonde gebreken

By OpinieNo Comments

Door Sietse Bakker:

De hulpverlening kwam na de crash van Turkish Airlines vlucht 1951, woensdagochtend op Schiphol, snel op gang en werd voor zover bekend terecht geprezen. Dit in schril contrast met de communicatie in de eerste uren na het fatale ongeluk, die ernstige gebreken vertoonde. Wachtende familieleden van de passagiers moesten uren lang op officiele informatie wachten en lieten zich vooral inlichten door Nederlandse en Turkse media, die op hun beurt weinig feitelijke informatie tot hun beschikking hadden. Ook blunderde de overheid met het crisisnummer 0800-1351, dat niet in gebruik bleek nadat het Ministerie van Binnenlandse Zaken aankondigde dat via deze lijn informatie over de ramp kon worden opgevraagd. Een analyse van een bewogen dag.

Om 10:31:33 begint het P2000-systeem van de regio Kennemerland een stroom van berichten uit te zenden. De hulpdiensten spreken van een VOS-6, oftewel Vliegtuig Ongeval Schiphol met 50 tot 250 betrokken passagiers. Enkele minuten later wordt gesproken van een incident op GRIP3-niveau. Bestuurlijke coördinatie vindt nu op regionaal niveau plaats. In normale taal; een Boeing 737-800 van Turkish Airlines met aan boord 134 mensen is enkele honderden meters voor de Polderbaan uit de lucht gevallen. De gevolgen van de crash zullen invloed hebben op de gehele regio.

Binnen een kwartier staan de landelijke media op scherp. Op basis van ooggetuigenverslagen en informatie van de hulpdiensten wordt geprobeerd een duidelijk beeld te krijgen van de omvang van de ramp. Bij gebrek aan nieuwe informatie citeren Nederlandse media het eerste uur de Turkse media, die over meer informatie lijken te beschikken. Terwijl verslaggevers van de NOS en RTL onderweg zijn naar de ramp-plek, doen overlevenden via hun mobiele telefoon live verslag van wat er gebeurt op de Turkse televisie.

Before hanging up

Om 11:45 uur citeren diverse Nederlandse media een woordvoerder van de luchthaven Schiphol, die CNN te woord stond. “Some passengers are dead, some are injured and some are alive, a spokesman from the airport’s press office said over the telephone before hanging up.” De korte impressie komt rommelig over, de communicatie onprofessioneel. Ondertussen is de website Schiphol.nl onbereikbaar. Pas anderhalf uur na het ongeluk is de website weer op te vragen, en staat er slechts een korte notificatie van het ongeluk op de voorpagina.

Om iets over twaalf reageert het eerste Nederlandse overheidsorgaan. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding laat weten dat het “geen aanslag betreft.” Tien minuten later wordt een persconferentie aangekondigd, die om 13:00 uur moet aanvangen. Kort daarop wordt bekend dat de persconferentie naar 13:30 wordt verschoven, drie uur na de crash. Enkele dagen later zou loco-burgemeester Bezuijen tegen het NRC Handelsblad zeggen dat de communicatie-afdeling van Schiphol “tegen 12:00 uur aandrong op een persconferentie,” suggererende dat deze standaard geen onderdeel uitmaakt van het crisisplan van de luchthaven.

Inactief

Om 12:55 uur doen media verslag van de opening van het nummer 0800-1351 door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, waar verontruste burgers en familieleden van passagiers terecht kunnen met hun vragen. Het nummer blijkt niet te werken. “U bent verbonden met het nationale crisisnummer. Dit nummer is op dit moment inactief,” klinkt een vrouwenstem. Tegelijkertijd blijkt de Engelse versie van de website Schiphol.nl nog altijd niet bereikbaar.

Het is 13:14 uur als Schiphol-woordvoerder Mirjam Snoerwang telefonisch de NOS te woord staat. Ze beschikt niet over nieuwe informatie en maakt een gestreste indruk. Ik vind het moeilijk om haar optreden te beoordelen. Enerzijds is goed te begrijpen dat een dergelijk incident ook op luchthavenmedewerkers een diepe indruk moet achterlaten en dat de druk opeens enorm hoog is, anderzijds mag verwacht worden dat juist wanneer er sprake is van een crisis, het afgestofte crisiscommunicatieplan geroutineerd wordt afgewerkt.

Een kwartier later meldt RTL dat Minister Cramer van Milieu haar werkbezoek aan Rotterdam afzegt in verband met de crash. “Premier Balkenende lijkt wel… tsja… spoorloos,” zegt de verslaggever. Terwijl de persconferentie op Schiphol begint – het is inmiddels 13:35 uur, openen Schiphol en de Gemeente Haarlemmermeer een – werkend! – informatienummer.

Chaotische persconferentie

De persconferentie verloopt chaotisch. Slechts één van de vijf personen die hun werk hebben neergelegd om achter de tafel plaats te nemen komt aan het woord. Loco-burgemeester Bezuijen van de Haarlemmermeer doet verslag van het aantal doden en gewonden, en maakt daarbij een pijnlijke misser; “Uiteraard willen wij (…) ons medeleven betuigen met de mensen die zijn omgekomen,” zegt hij. De vragen van journalisten kunnen geen van allen beantwoord worden. Een moderator ontbreekt, waardoor de persconferentie een zeer rommelige indruk geeft. Het ligt bijna voor de hand dat betrouwbare en gedetailleerde informatie op dit punt nog niet voorhanden is. Daarmee rekening houdend had het vragenrondje wellicht beter kunnen worden benut, bijvoorbeeld door kort iets te zeggen over de hulpverleningsprocedures die in gang zijn gezet.

Tegelijkertijd – we spreken ruim drie uur na de ramp waarbij negen dodelijke slachtoffers te betreuren zijn – verschijnt op de website Regering.nl een eerste officiële verklaring van Minister Eurlings, namens het kabinet.

Gebrekkige informatie voor wachtende familieleden

Ondertussen zijn ophalers van passagiers, waaronder vrienden en familieleden, overgebracht naar sportcentrum De Wildenhorst in Badhoevedorp. Daar wachten zij in spanning op dat wat komen gaat. Koffie, broodjes en mobiele toiletten (?) worden aangerukt, enkele psychologische hulpverleners staan ter beschikking. Later zullen landelijke media uitgebreid verslag doen van de enorme frustratie die de wachtenden moeten ondergaan. Terwijl nieuws omtrent het ongeluk en de slachtoffers wereldkundig wordt gemaakt tijdens een persconferentie, tasten de aanwezigen in de sporthal in het duister. “Ik ben hier al vijf uur ofzo en ik heb nog niemand van een overheidsinstantie gezien die mij is komen vertellen wat er is gebeurd,” zegt één van hen terwijl hij de sporthal verlaat. “Mensen binnen moeten het doen met hun mobieltjes en krijgen meer informatie van familie in Turkije die naar de televisie kijkt dan van voorlichters hier.” Het zou nog uren duren voordat duidelijk werd wie van de slachtoffers in welk ziekenhuis werd behandeld en waaraan.

Aan het werk!

Dat hulpverleningsdiensten uitstekend en adequaat hebben gehandeld is een diepe buiging waard. Dat hulpverlening de eerste prioriteit moet zijn, staat buiten kijf. Anderzijds mag worden verwacht dat de betrokken communicatieprofessionals juist in de context van een crisis adequaat en professioneel optreden. Bezuijen zei over enkele missers in het NRC Handelsblad van zaterdag 28 februari: “Er zijn altijd dingen die beter kunnen.” Gebrekkige woordvoering, lange radiostilte van de overheid, een niet werkend informatienummer, een chaotische persconferentie, een niet functionerende website en – veel erger – zeer beperkte informatievoorziening richting wachtende familieleden die willen weten hoe hun geliefden eraan toe zijn; dat had inderdaad anders gekund. Dat is, erken ik, makkelijk gezegd vanachter mijn laptop, mezelf realiserend dat nagenoeg elk crisiscommunicatieplan bij uitvoering in de praktijk gebreken en verbeterpunten blijkt te hebben. De gebeurtenissen van woensdag herinneren ons aan de vraag of de overheid en andere belangrijke spelers binnen de Nederlandse maatschappij hun (crisis)communicatieplannen op orde hebben. Wie herinnert zich nog de lancering van Crisis.nl, waarbij de website overbelast raakte vanwege de grote toestroom van bezoekers. Mijn advies voor iedereen die zo’n plan in de kast heeft staan: Loop het met alle betrokkenen nog eens goed door en laat daarbij meer dan genoeg ruimte om te brainstormen over mogelijke scenario’s. Voor wie zo’n plan niet heeft: Aan het werk!

Artikel met medewerking van Danny Mekic’, Sharon Kroes en Marieke Duijts.